Graag wil ik beginnen met eerlijk en vrijuit te spreken: ik voel ongemak bij het doorsnee verrijkingsaanbod voor hoogbegaafde kinderen. Begrijp mij niet verkeerd. Aangepaste leerinhouden zijn absoluut noodzakelijk voor de ontplooiing. De leerbehoefte is groot. Het stimuleren van een groeimindset en het ontwikkelen van executieve functies is ook zeker zinvol. Wat mij bezorgd stemt, is een vrij doorgedreven cognitieve klemtoon in het huidige verrijkingsaanbod. Een te éénzijdige, rationele focus dreigt het individu met een complexe, meer gelaagde beleving te reduceren tot een denkend wezen. Het kind dreigt te vervreemden van lichaam en emoties waardoor de verbinding met het zelf verloren kan gaan in de ontwikkeling naar volwassenheid. Nét dit verlies aan verbinding met de lichamelijke en emotionele kern kan de ontplooiing van (hoogbegaafd) potentieel in het gedrang brengen. Ik pleit daarom om het hoogbegaafde kind ook meer creatief te stimuleren omdat het net creativiteit is die cognitie, affect en lichaam verbindt (Hinz , L. D., Expressive Therapies Continuum. A Framework for Using Art in Therapy. New York: Routledge. Taylor & Francis Group @2009).
In diverse modellen van hoogbegaafdheid zien we bovendien creativiteit als kerncomponent terugkomen. Denk aan de plaats die creativiteit krijgt in de triade met hoge intellectuele capaciteiten en motivatie in het model van Renzulli (Renzulli & Reis, The three-ring conception of giftedness: A developmental approach for promoting creative productivity in young people ©2017). Ook Franz J. Mönks schuift op zijn beurt deze drie elementen naar voor. Hij plaatst ze in relatie tot de omgeving (Mönks & Span, Hoogbegaafden in de samenleving, Dekker & van de Vegt ©1984). Toch worden in de begeleiding van het hoogbegaafde kind veelal intellectuele capaciteiten en motivatie aangesproken. Vanuit mijn perspectief zou aandacht voor creativiteit minstens evenwaardig aan bod mogen komen.
Misschien denk je wel: “Wacht even, in de Taxonomie van Bloom komt creativiteit toch aan bod?”. Het klopt dat creativiteit behoort tot de hogere orde denkvaardigheden binnen Bloom’s indeling van beheersingsniveau’s. Bloom stelt dat het verwerken van leerinhouden doorheen creatie getuigt van een diepere beheersing dan een loutere reproductie ervan. Echter dit beheersingsniveau, letterlijk geclassificeerd als ‘denk’vaardigheid, omvat een cognitieve benadering van creativiteit.
Wat ik in dit schrijven vooral naar voor wil schuiven, is de zinvolheid van een creatief handelen én creatief ervaren. Ik wil belichten hoe betekenisvol het is om bij het hoogbegaafde kind extra in lichamelijke en emotionele verbinding te investeren door middel van creativiteit. Ik illustreer mijn standpunt aan de hand van het medium “beeld”.
Bij een creatieve opdracht kiest men vaak (gemakshalve misschien) voor potlood en papier, collage of nog digitale media. Deze materialen en technieken vallen eerder onder de cognitief stimulerende mogelijkheden. Ze worden als rationeel van aard beschouwd omdat het hanteren van gereedschap of hulpmiddelen bij strakke handelingen de reflectieve afstand vergroot. Er is meer ruimte om na te denken of te reflecteren over de creatieve ervaring. Creatieve materialen die soepel aanvoelen of directer lichamelijk contact vergen, genereren daarentegen een meer emotionele respons. Het is zinvol om cognitief sterke personen meer op deze affectieve laag te laten handelen, wil men de creatieve ervaring verrijken. Je hoeft echter niet geheel nieuwe activiteiten te verzinnen om creatieve gelaagdheid te integreren. Mits een paar kleine aanpassingen kan je vlot een rijker voelen of handelen verwerken in een uitdaging.
Een praktisch voorbeeld: Een leerkracht wil een groep kinderen uitdagen om een middeleeuws kasteel te ontwerpen. Initieel dacht hij er aan om hen uit te nodigen dat met potlood op papier te doen. Wat als hij in de plaats daarvan nu eens klei zou aanbieden? Vormgeven met de handen in de klei zorgt voor een onmiddellijke verrijking van de opdracht: ruimtelijk structureren van een compositie, technisch opbouwen van een complexe vorm etc. resulteren in uitdagend cognitief handelen. Bovendien zal de vochtige, malse klei droger en weerbarstiger worden naarmate die gemanipuleerd wordt door droge handen. Wat eerst koud aanvoelde, wordt warm. Die diverse gewaarwordingen zullen instant een zintuigelijke respons stimuleren. Bij afloop kan je samen reflecteren over het proces en ervaringen verbaliseren met als doel ze te integreren. Het kan een interessante dialoog opleveren over verschil in belevingen.
Wat creativiteit ook verrijkend maakt, is de ruimte die het schept om een individuele begeleiding af te stemmen op het particuliere van de beleving. Dabrowski stelde dat sommige mensen over een versterkt vermogen beschikken om geprikkeld te worden door of te reageren op stimuli (Mendaglio, Dabrowski’s theory of positive disintegration. Gifted Unlimited LLC ©2008). Overexcitabilities bleken vooral voor te komen bij hoogbegaafde en creatieve personen. Vijf vormen werden onderscheid: psychomotorisch, zintuiglijk, intellectueel, verbeeldend en emotioneel. Elke van deze verhoogde prikkelbaarheden omvat specifieke behoeften. Het bewustzijn van overexcitabilties biedt handvaten om richting te geven aan een creatieve benadering van het individu. Door in te spelen op verhoogde prikkelbaarheid en onderliggende behoeften in creatieve uitdagingen breng je het hoogbegaafde kind in verbinding met zichzelf.
Ik illustreer dit even met twee voorbeelden. Een kind waarbij een psychomotorische overexcitability geobserveerd wordt, kan baat hebben aan expressie van emotionele spanning. Een uitdaging die beweging integreert, kan de lading helpen evacueren. Beeldhouwen is hier mogelijk een interessante activiteit. Het kappen, schuren, veilen biedt een antwoord op de bewegingsbehoefte terwijl een vormelijke uitdaging wordt volbracht.
Bij een ander kind waar een emotionele overexcitability voorop ligt, kan het misschien helpend zijn zich te verdiepen in een personage uit een geliefde roman. De uitdaging kan eruit bestaan een resonerende, complexe beleving van het personage in een kleurpalet weer te geven. Het aanbrengen van verf en die vermengen tot een gewenste nuance verdiept de affectieve gevoeligheid van dat kind. Door dit in beeld te brengen, krijgt het kind vat op de eigen gevoelswereld.
Met deze voorbeelden hoop ik jou als ouder of begeleider geprikkeld te hebben in hoe verrijkend het bewuster aanwenden van creatieve ervaringen kan zijn. Misschien raakte je zelf nieuwsgierig naar die creatieve gelaagdheid en stimuleert dat jou om te onderzoeken hoe je nog meer creativiteit kan aanspreken bij hoogbegaafdheid.
Copyright © 2022 - Artikel gepubliceerd in de Hoogbloeier nieuwsbrief naar ouders van mei 2022.