Waarom leren geen lineair proces is, en de dynamiek van spanning en rust

In onderwijscontext wordt er veel gesproken over het belang van cognitief uitdagen en groeien in de zone van naaste ontwikkeling. Zeker waar hoogbegaafdheid speelt, en dingen vaker vanzelf gaan, klinkt het. Om te leren leren moeten (U)HB kinderen zich leren inspannen. Men zet in op stretchen omdat het kind zou wennen aan omgaan met frustratie, én al doende zijn potentieel aan capaciteiten verder zou ontwikkelen. Vanuit mijn perspectief ligt die focus op inspanning minstens ongelukkig.

Vaker houdt deze welverspreide strategie een vorm van doorduwen in. Al lijkt dat aan de oppervlakte bij te dragen aan groei. De klemtoon ligt voornamelijk op het sturen van gedrag, en gaat voorbij aan affect zowel als het mechanisme van stress. Zo is het inzetten op uitdaging niet afgestemd op het tempo van een zenuwstelsel, en kunnen cognitieve functies bovendien eenvoudig weg niet naar waarde aangesproken worden onder stress. Wat het kind vooral leert is pleasen. Voldoen aan wat een ander verlangt en minder aandacht schenken aan intuïtieve signalen van het eigen lichaam.

Dat (U)HB kinderen algemeen minder kansen hebben om frustratietolerantie op te bouwen lijkt logisch. Vanaf prille leeftijd drijft een sterke innerlijke kracht hen om de context te begrijpen en te hanteren. De wijze waarop zij vaardigheden ontwikkelen of kennis verwerven getuigt van een zekere vlotheid en gretigheid. Niet alleen blijft het ondervinden van stress in een leerproces hier mogelijks langere tijd gering, deze kinderen gaan in hun intensiteit voorbij aan het ervaren van door spanning heen bewegen. Als resultaat blijft de capaciteit om stressoren te verdragen in verhouding vaker beperkt. Het zenuwstelsel percipieert zo op termijn relatief kleine stress als overweldigende dreiging.

Wat als we onze kinderen in die beleving zouden ontmoeten? We kunnen verkiezen hen te ondersteunen bij het begrijpen en doorvoelen van de onderliggende dynamiek. Eerder dan hen te stimuleren om steeds meer spanning aan te durven, kunnen we inzetten op gewaarwording van rust verruimen. Vanuit dat hersteld contact met lichamelijke signalen ontstaat er ruimte om in op- en neerwaartse bewegingen spanning te doseren. Net als het organisch afwisselen van eb en vloed, een in- en uitademhaling, blijkt het leerproces een golvende beweging van inspanning en integratie. Laat ons co-reguleren.

Rust is essentieel om stress te kunnen aangaan. Toch maakt het velen oncomfortabel om hier voldoende ruimte voor te maken. Er duikt een kritische stem op, een oordeel. Soms lijkt ontspanning in een depressieve staat uit te monden of die te versterken. Niet zo eigenaardig dat de vermoeidheid voelbaarder wordt wanneer men rust eindelijk toelaat of het lichaam ons tot luisteren dwingt. Hoe bewegen we hier dan weer uit?

Soms kan het inzetten op een beetje spanning beter helpen ontspannen. Denk aan het gevoel dat je krijgt na een wandeling in de natuur of een uurtje sporten. Toch is het belangrijk dat we het tempo van een zenuwstelsel respecteren. Doseren is de sleutel. Herinner je dat blijvend inzetten op activiteit een verkramping versterkt of energetisch uitblust.

Wat als het niet de mate van rust of activiteit bepalend is, maar eerder de kwaliteit? Met andere woorden dat niet het gedrag, maar de doorvoelde ervaring van belang is.

Wat als we meer gaan vertrouwen dat het de lichamelijk doorvoelde gewaarwording van ontspanning is die vernieuwde drijfkracht wekt, en hier zelf rustig bij kunnen blijven?